Het kwaad speelt vaak een rol in de avonturen van Suske en Wiske. Dat wordt dan veelal verbeeld door een schurk of snoodaard met een duivelse inborst. En soms zelfs door de duivel in hoogsteigen persoon. Maar waar komt die duivel vandaan? En in welke vormen is hij zoal verschenen in de verhalen van onze Vlaamse vrienden? Je hoort het in deze albumspecial van De Perfecte Podcast.
Spotify openen iTunes openen Anchor openen Google Podcasts openen
Al sinds de vertelkunst zijn intrede deed, is er wel een slechte tegenhanger geweest voor de held van het verhaal. Iemand die de motivatie en beweegredenen van de hoofdrolspeler op de proef stelt. In vele vertellingen is dat een duivelsfiguur geweest. Dr. Bas Jongenelen, schrijver en docent letterkunde, schreef het boek ‘De Duivel in de Nederlandse Literatuur‘. Opvallend genoeg nam hij daarbij ook enkele verhalen van Suske en Wiske onder de loep, waaronder ‘De Poenschepper’ en ‘De Poppenpakker’. In deze aflevering van De Perfecte Podcast staat daarom ook de invloed van het kwaad centraal.
Leeslijstje voor deze podcastaflevering
Belangrijke dingen eerst. Er is namelijk ook dit keer weer een leeslijstje van albums die je erbij kunt pakken. De belangrijkste is duidelijk, dat is nummer 67, ‘De Poenschepper’.
Erik Strijbos vertelt je in de podcast veel ins en outs van het album en wijst je op opmerkelijke details. Zoals het duveltje uit het doosje op de achterkant van de Duitse Suske en Wiskes.
Erik werd zelf door Marc Verhaegen ook een keer vereeuwigd in een album, ‘De Laatste Vloek’. Je ziet hem als derde van links met zijn alias van het Forum van de Fans.
En verder kan je de volgende duivelse albums nog erbij pakken.
– De Sprietatoom (nummer 107)
– De Nerveuze Nerviërs (nummer 68)
– De Spokenjagers (nummer 70)
– De 7 Snaren (nummer 79)
– De Schat van Beersel (nummer 111)
– De Tuf-Tuf-Club (nummer 133)
– De Poppenpakker (nummer 147)
– De Hippe Heksen (nummer 195)
– De Kattige Kat (nummer 205)
– Het Bizarre Blok (nummer 317)
– De Macabere Macralles (buiten de reguliere reeks om)
En natuurlijk het boek van Bas Jongenelen, uitgegeven door Gompel & Svacina.
Goethe, Faust en Vandersteen
Een goed voorbeeld van zo’n duivelsverschijning komt uit de Faustlegende. En een van de bekendste vertellingen daarvan komt uit ‘Faust’ van Johann Wolfgang von Goethe, waarin de hoofdfiguur een pact aangaat met een duivelse verschijning, Mephisto genaamd. In ruil daarvoor laat deze duivel alle wensen van Faust in vervulling gaan. Net zolang tot hij niets meer te wensen heeft, waarna zijn ziel aan Mephisto toebehoort. Deze overeenkomst word vastgelegd met een contract, geschreven in bloed.
De oplettende Suske en Wiske lezer herkent in dit verhaal ongetwijfeld een gelijkenis met Vandersteens ‘De Poenschepper’. Lambik laat zich in dat album uit 1967 eveneens verleiden om een contract te tekenen. Dat gebeurt door de duivelse figuren Mazoetan en Belzabel. Twee namen die een verwijzing naar het duistere in zich hebben. Mazoet is de Vlaamse benaming voor stookolie, waarmee helse hitte wordt gesuggereerd. Bovendien heeft Mazoetan vuurvaste handen, waarmee hij een bundel geld uit een brandend haardvuur haalt. En Belzabel doet denken aan Beëlzebub, wat een van de vele namen is waarachter Satan of De Duivel schuil gaat. In de evangeliën uit het Nieuwe Testament is het zelfs de naam die Jezus van zijn vijanden krijgt.
Lambik ondertekent in de herberg ‘Het Gouden Kalf’ een blanco contract, waarmee hij een groot zakenman wordt. Dat alles in ruil voor iets ogenschijnlijk onbeduidends: zijn hartslag.
Die herberg keert overigens later nog eens terug. Paul Geerts verwerkt de locatie nogmaals in ‘De Krimson-Crisis’ (215), alleen heette het toen ‘Het Verdriet van Vlaanderen’. Hiermee verwijst de tekenaar naar het boek ‘Het Verdriet van Vlaanderen, geschreven door de Vlaamse schrijver, dichter en kunstenaar Hugo Claus.
Duivelse invloeden in Suske en Wiske
Nu vond de eerste kennismaking van Suske en Wiske lezers met de duivel al veel eerder plaats. Want reeds in het derde avontuur, ‘De Sprietatoom’, waarin ook Lambik zijn intrede in de avonturen doet, speelt de duivel een bescheiden rol. De assistent van professor Barabas, ene Savantas, is aan de haal gegaan met een uitvinding, waarmee mensen en dieren verkleind kunnen worden. Wat uiteindelijk ook met Savantas zelf gebeurd, waarna een vogel hem opeet. Zijn geest gaat daarna naar de hel, waar hij kennismaakt met de duivel.
Aangezien België nog met de naweeën van de Tweede Wereldoorlog te kampen heeft, zijn kolen in die periode nog op rantsoen. De Duivel vraagt Savantas in de originele versie daarom ook of hij zijn kolenkaart bij zich heeft om zo de hel te kunnen opstoken. In de hertekende versie uit 1960 is de vraag echter aangepast naar modernere tijden, waarin er al deels op olie (mazout) werd gestookt.
Er volgen in de jaren daarna nog vele andere duivelse figuren in de verhalen van Vandersteen. Niet altijd per se een verpersoonlijking van een almachtige duivel, maar wel afstammelingen of geestverwanten van diens gedachtegoed.
Kwelgeesten en ghostbusters
De mate waarin het kwaad zich soms manifesteert in strips wil nogal verschillen. Soms is de invloed van een duivel immens en lijkt een overwinning onmogelijk. Een andere keer zijn er hardnekkige kwelgeesten in het spel, die niet mikken op een overwinning met een snelle slag, maar die inzetten op langdurig sarren en kwellen. Zowel Vandersteen als Paul Geerts, Marc Verhaegen en het team Morjaeu / van Gucht hebben zulke naargeestige charlatans ingezet. Jennende provocateurs, die je eindeloos op je zenuwen werken.
Zoals in ‘De Spokenjagers‘, waarin een mysterieuze kist in het kasteel van Barones Lamer de Rodeldal het gebouw op zijn grondvesten doet trillen. Het blijken tot spook geworden lasterpraat woorden te zijn, die zich komt wreken op de barones. Met behulp van onze vrienden, die als ghostbusters avant la lettre optreden, worden de spoken weer gevangen genomen. Bij een verzoening tussen de Barones en haar broer, waarover ze de lasterpraat uitspraak, verdwijnt ‘het kwaad’ als sneeuw voor de zon en lossen de spoken op in het niets.
In ‘De Nerveuze Nerviërs‘ worden er eeuwenoude kwelgeesten bevrijd uit een benarde positie. Zoals je zult verwachten zijn ze niet dankbaar, maar proberen ze meteen weer hun kwaadaardige invloed uit te oefenen op de buitenwereld. Ze verleiden hun doelwit met muziek, drank en gokspelen. Jerom blijkt niet vatbaar voor deze verleidingen, wat hen intrigeert. Lambik daarentegen gaat voor de bijl en wordt door hen dronken gevoerd. Hij flitst de kwelgeesten naar de tijd van de Nerviërs en Julius Caesar, waar ze het uiteindelijk afleggen tegen een ander mythisch figuur, een bosnimf, Libeldildis genaamd.
Heksen en Tovenaars in Suske en Wiske
Vandersteen liet zich al vroeg inspireren door volksvertellingen en duistere krachten. Zoals al vermeld kwam de duivel zelve al snel aan bod, maar ook heksen en tovenaars konden voor hem als protagonist dienen. De Zwarte Madam is daarvan misschien wel het beste voorbeeld. Samen met haar handlangers Kludde en Lange Wapper kwam ze rechtstreeks uit de Vlaamse folklore voort.
Naast Krimson komt de Zwarte Madam vrij vaak voor als protagonist in de verhalen van Suske en Wiske. Zij laat geen kans voorbijgaan om hen een hak te zetten. Zij is alleen niet door de duivel gedreven, maar door haar eigen gitzwarte hart.
Lange Wapper, een kwelgeest die het naar verluid op dronkelappen had gemunt en hen het leven zuur maakt, is ook erg bekend. Hij kon zich ook veranderen in een zwarte kat, zoals ook te zien is in ‘De Zwarte Madam’ uit 1947.
Naar verluid is hij niet bestand tegen de aanblik van Mariabeeldjes, wat verklaart waarom je die zoveel ziet in de Antwerpse binnenstad. Café Het Elfde Gebod naast de Antwerpse kathedraal zal hij dus mijden. Lange Wapper is overigens vereeuwigd in een standbeeld bij ’t Steen aan de kade van de Schelde.
Duivel-verheerlijking door de heks Kovertol
Soms komen twee kwaden samen en proberen ze hun krachten te bundelen. Zoals in ‘De Tuf-Tuf-Club’, waarbij Kovertol de hulp van een boze geest inschakelt. Kovertol maakt een pentagram op de grond, steekt een gitzwarte kaars aan en de duivel verschijnt. Hij spreekt Kovertol aan als ‘De laatste heks van het land’ en is duidelijk haar meester. Dat er nog vele heksen zouden volgen, had deze duivel niet voorzien.
Tuttebel de heks dient haar duivelse meester
Een ander voorbeeld waaruit naar voren komt dat een heks onderdanig is aan de duivel, is het album De Kattige Kat. Hierin maken onze vrienden kennis met een groenharige heks, die uit het niets opduikt in de jeep van Lambik. Zij heeft het gemunt op katten in de regio. Als ze zichzelf in een kat verandert, om zo na een val uit de Belfort in Ieper op haar pootjes terecht te komen, komt de duivel haar halen. Een kat heeft immers negen levens en zij heeft hiermee haar negende leven opgebruikt.
De duivel wordt in dit voorbeeld niet volledig weergegeven. Hij verschijnt in een zwarte rookwolk, waaruit wel klassieke duivelse kenmerken als hoeven en bokkenpoten steken. Meer is niet nodig om te weten dat dit the real deal is. Het is het laatste wat we van Tuttebel zien.
De Zeven Werken van Barmhartigheid
Antanneke, de heks uit ‘De Zeven Snaren’, is de heks die de lezers van Suske en Wiske misschien nog wel het meeste heeft bijgebracht. Kent iemand de zeven werken van barmhartigheid uit zijn hoofd, dan heeft die persoon hoogstwaarschijnlijk dat album gelezen. Ken jij ze nog?
- De hongerigen spijzen
- De dorstigen laven
- De naakten kleden
- De vreemdelingen herbergen
- De zieken verzorgen
- De gevangenen bezoeken
- De doden begraven
Lambik maakt zich in het verhaal druk over de staat van de maatschappij. Hij klampt op straat mensen aan om hen te vragen of zij de zeven werken van barmhartigheid kennen. Een van hen is overigens Vandersteen zelf, die zichzelf een cameo gunde in het verhaal. Met dit onderwerp borduurt de tekenaar overigens voort op het onderliggende thema van ‘De Poenschepper’. Immers, ook hierin wordt er een aanklacht tegen de maatschappij geuit.
Antanneke, de heks die toevalligerwijs door Sidonia en Suske en Wiske wordt bevrijd, weet waar de harp met de zeven snaren is. Iedere keer als de wind de snaren van de harp streelt, voert de mensheid de zeven werken der barmhartigheid uit. Lambik neemt in het album het voortouw en probeert ook zelf de werken van barmhartigheid ten uitvoer te brengen.
De speelduivel Jack Potfees in De Gekke Gokker
Iconisch? Misschien wel. Het speelduiveltje dat Lambik tot een gokverslaving weet te sturen is ingeprent in het geheugen van menig Suske en Wiske lezer. Deze duivelse demoon ontsproot uit het brein van Paul Geerts. Hij tekende hem in zijn allereerste solo-album, ‘De Gekke Gokker’. Geerts vertelt in de podcast hoe Vandersteen hem volledig losliet tijdens het maken van dit album.
‘Het Bizarre Blok’ met De Notoire Notaris
In Het Bizarre Blok pakt Luc Morjaeu groots uit met zijn duivelfiguur. Voor dit album, waarbij de hoogste bieder op een veiling rondom 3FM Serious Request een rol wint in een Suske en Wiske verhaal, wordt een échte duivel van stal gehaald. Rode huid, hoorns, een spitse baard en veel vuur.
Heb je het over het sluiten van contracten, dan kan het zijn dat er een notaris om de hoek komt kijken. Dat was echter niet het geval van Lambiks contract met Mazoetan en Belzabel in ‘De Poenschepper’. Er dook wél een notaris op in het geval van ‘Het Bizarre Blok’.
Jeroen van Rooij, een notaris uit Amsterdam, bood in 2010 namelijk op een uniek veilingitem tijdens 3FM Serious Request in Eindhoven. De hoogste bieder op het kavel maakte kans op een bijrol in een Suske en Wiske avontuur en die rol werd, na een spannende biedingsstrijd, vervuld door de Amsterdammer. Hij betaalde er maar liefst €5700,- voor om vereeuwigd te worden door Luc Morjaeu.
Van Rooij ontving het eerste exemplaar van het album in de welbekende stripwinkel Lambiek, toen nog gevestigd in de Amsterdamse Kerkstraat. TV-zender AT5 maakte er destijds dit item over.
De engste heks zat in ‘De Macabere Macralles’
Hoewel het verhaal nooit is opgenomen in de rode reeks, is het wel een verhaal dat in mijn geheugen gegrift staat. De tekenstijl was on point, de spanning om te snijden en de duistere krachten zo zwart als Satans anus.
De nieuwsgierigheid van Wiske geeft dit verhaal de zwengel die het nodig heeft om los te barsten. Ze besluit een postzegel met een heks erop, ontworpen door de illustrator René Hausman, in de Teletransfor te plaatsen. Daarmee wekt ze de heks tot leven, met alle gevolgen van dien.
Deze heks was geen koddig karikatuur, maar een sinistere verschijning. Een klassieke heks, zoals je ze kent uit de sprookjes van Grimm. Een oude, onaantrekkelijke vrouw, die je probeert te paaien met iets lekkers. In dit geval bosbessenjam. Tcha-tcha, zoals ze het noemt.
In ‘De Macabere Macralles‘ staat de heks Gustine Maca ook deze geheel in dienst van de duivelse meester. Een goedgeklede, naar zwavel en pek ruikende, gehoefde duivel. Bokkenkop en al.
Uiteindelijk wordt er toch een beroep gedaan op Jeroms brute kracht om de duivel te verslaan. En niet voor de eerste keer. Want ook in De Hippe Heksen neemt hij het op tegen de heerser van het kwaad.
Heksenjacht met de duivel in ‘De Hippe Heksen’
Geen album zo uitgesproken over heksen en de duivel als ‘De Hippe Heksen’. Hierin komen ze beiden voor, alleen verschijnt de duivel wederom in een geheel andere gedaante dan voorheen. Klein, groen en weinig menselijks in zijn uitstraling. Des te meer in zijn gedrag. Niet alleen is het een demonische duisterling, hij is ook nog eens oersterk.
In eerste instantie helpt hij de heksenjager Powersik met diens slechte daden. Als dat niet werkt, neemt hij daarna zelf de strijdbijl ter hand. In een krachtmeting met Jerom weet hij het de spierbundel moeilijk te maken met rondvliegende megalieten. Als Sidonia per ongeluk een van de enorme rotsblokken in een gigantische worst verandert, is de duivel de sigaar. Jerom hamert hem met de enorme saucijs rechtstreeks de grond in. Waar een vampier niet tegen knoflook kan, is de duivel dus blijkbaar niet bestand tegen een worst.
Alwina, de ultieme heksennaam
En dan het slotstuk van de heksen en duivelssaga. Want was het een gebrek aan inspiratie? Of juist een zorgvuldig geplaatst easter egg in de verhalen van Suske en Wiske? Hoe het ook zij, het is op z’n minst opvallend te noemen dat er meerdere heksen in het Vandersteen multiversum dezelfde naam kregen. Ik heb het hier over de naam ‘Alwina’.
Het begon al in ‘Het Spaanse Spook’, het eerste verhaal uit de blauwe reeks. Hierin worden Lambik, Suske en Wiske op wonderlijke wijze overgeheveld naar de tijd van de tachtigjarige oorlog. Daar worden ze door Don Persilos Y Vigoramba meegenomen naar een heks in het bos. Zij heet…. Alwina!
En in een van de volgende verhalen van Vandersteen voor het tijdschrift Kuifje is het weer raak. De heks die in De Schat van Beersel de Heer van Kleef bijstaat in zijn strijd tegen de van Witthems luistert ook naar die naam.
Je zou denken dat het daar stopt. Er zijn toch nog wel andere namen te bedenken voor een heks? Toch valt Vandersteen in ‘De Duistere Diamant’ weer terug op deze oude, vertrouwde naam. En zo slecht is deze heks niet. Sterker nog, los van wat licht magische krachten, waarmee ze een hek op en en dicht kan toveren, is ze juist een geweldig mens!
En nog is de laatste Alwina druppel uit de toverketel nog niet opgedroogd! Want ook voor zijn stripreeks De Geuzen tapt Vandersteen uit hetzelfde vaatje. Hij noemt de vrouw van de alchemist Dostranamus ook Alwina. Al is zij, in tegenstelling tot de voorgaande vrouwen, geen heks. Haar man kan je overigens met het grootste gemak aanzien voor een authentieke tovenaar.
De lijst met heksen en duivelse trawanten is eindeloos. Ik had bijvoorbeeld ook ‘Jeanne Panne‘ of Leyn Wecks uit ‘De Mysterieuze Mijn‘ nog achter hun toverketel vandaan kunnen halen. Zo zie je maar dat het kwaad als tegenhanger van het goede altijd een belangrijke rol is blijven vervullen. Het maakt de strips in ieder geval al 78 jaar aansprekend om te lezen.
WELKE SUSKE EN WISKE ALBUMSPECIAL WIL JIJ HOREN?
Tot zover De Poenschepper. In een volgende aflevering kan ik jouw favoriete album uitpluizen. Heb je een favoriet album of heb je een vraag bij een album, laat het weten in de reacties hieronder.
Of stuur een audio-appje via Vriend van de Show op je smartphone. Dan kan ik het meteen verwerken in de montage en hoor je jezelf misschien wel terug in de podcast.
Wordt een Wilde Weldoener
Geniet je van De Perfecte Podcast en wil je meer, méér, MÉÉR afleveringen? Wordt dan een Wilde Weldoener door middel van een donatie. Dat kan via Patreon of via Vriend van de Show.
Ik mis het verloren zwaard en de stoute steenezel in dit overzicht.
Hele toffe podcast! Bedankt!